Câu chuyện về ngoại cảm hay khả năng đặc biệt của con người chưa bao giờ là một đề tài đóng. Khả năng đặc biệt ấy, nếu không có thật, thì những người cho là đang sử dụng nó sẽ được gọi là gì? Còn nếu có thật, thì nó thật đến mức độ nào? Đại tá, Tiến sĩ vật lý Đỗ Kiên Cường, giảng viên Bộ môn Vật lý của Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, TP HCM cho rằng, ngay từ tên gọi, ngoại cảm đã bị hiểu sai!

Chúng tôi đã liên lạc với Đại tá, TS Đỗ Kiên Cường ngay sau khi ông vừa đưa ra loạt ý kiến phản bác hoạt động tìm mộ liệt sĩ bằng phương pháp liên quan đến tâm linh. Giảng viên vật lý Đỗ Kiên Cường đã đưa ra hàng loạt câu hỏi nghi vấn và truy vấn để rồi đi đến kết luận rằng khả năng của nhà ngoại cảm là không có thật.

Trong bài viết này, TS Đỗ Kiên Cường cho rằng tại Việt Nam, kinh nghiệm của giới nghiên cứu nước nhà về các hiện tượng lạ hầu như bằng không. "Chúng ta cũng có một vài cơ sở tổ chức nghiên cứu và khảo nghiệm một số hiện tượng tâm linh, chẳng hạn Trung tâm Nghiên cứu tiềm năng con người. Tuy nhiên, qua nhiều kênh thông tin và qua các sự kiện như công nhận khả năng áp vong hoặc quảng bá lúa nhân điện - trồng lúa không cần phân bón, chỉ cần nhà ngoại cảm mỗi tuần đến nhìn khắp ruộng trong vài giây để truyền "năng lượng vũ trụ" mà lúa tốt bời bời (!?) để thấy các nhà khoa học tại đó vẫn chưa thoát ra khỏi bản năng "chúng ta muốn tin" một cách thông thường", TS Đỗ Kiên Cường lập luận.

Câu chuyện ở một cơ sở nghiên cứu khác cũng vậy. Theo TS Đỗ Kiên Cường, việc gắn Gương Huyền thông nhằm tôn vinh một số nhà ngoại cảm tìm mộ cho thấy, các nhà nghiên cứu chưa nắm rõ vấn đề. Đó là một trong những lý do giúp giới ngoại cảm và những người lợi dụng làm mưa làm gió trong những năm qua.

Theo vị Tiến sĩ này, các hiện tượng tâm linh xuất hiện trong mọi nền văn hóa từ buổi sơ khai của người hiện đại, tức là từ khoảng 50 nghìn năm trước. Tuy nhiên, chỉ đến khi Hội Nghiên cứu tâm linh được thành lập năm 1883 tại Anh (tổ chức nghiên cứu nghiêm túc đầu tiên trên thế giới), các hiện tượng như thần giao cách cảm (đọc ý nghĩ người khác), thấu thị (nhìn xuyên tường), tiên tri (biết trước các sự biến), ma nhập (như gọi hồn hoặc áp vong)… mới được tổ chức khảo sát một cách khoa học và bài bản.

Ban đầu, giới nghiên cứu tập hợp các báo cáo về ngoại cảm và tâm linh trên các phương tiện truyền thông rồi phân tích chúng. Và nghịch lý xuất hiện ngay lập tức: Càng xem xét cẩn thận, người ta càng nhận ra rằng các chứng cứ đó không thể sử dụng như các cứ liệu khoa học. Tại sao như vậy?

Câu trả lời thực ra rất đơn giản: tri giác con người do kiến thức, kinh nghiệm, sở nguyện và kỳ vọng cá nhân chi phối, còn trí nhớ về các hiện tượng dị thường hoàn toàn không chính xác. Nếu cho rằng một hiện tượng nào đó là dị thường, chúng ta chỉ nhớ các chứng cứ khẳng định mà quên hết các chứng cứ phủ định tính dị thường đó. Ngược lại, nếu không tin, chúng ta chỉ chăm chăm đi tìm các chứng cứ phủ định mà thôi.

Và theo quy luật vàng của môn tâm lý học, tin là thấy (believing is seeing), nhất định chúng ta sẽ tìm ra các chứng cứ phù hợp với niềm tin của mình. Do đó, hơn bất cứ một lĩnh vực nào khác, trong bài toán ngoại cảm và tâm linh, những nhà nghiên cứu đủ kiến thức, nhiều kinh nghiệm và không thiên kiến là một yêu cầu bắt buộc và cần thiết.

Đến đầu thế kỷ XX, nghiên cứu được tổ chức chặt chẽ hơn. Ban đầu họ dùng các phương pháp khá đơn giản như đoán màu của các quân bài. Trong thử nghiệm này, một người lần lượt mở các quân của một bộ bài, và nhà ngoại cảm đối diện phải đoán màu của các quân bài (cơ, rô, chuồn hoặc bích). Xác suất ngẫu nhiên (tức đoán mò) của sự biến là 25%, nên bất cứ tỷ lệ nào vượt 25% đều được xem là bằng chứng của thần giao cách cảm, một trong bốn hiện tượng ngoại cảm (thần giao cách cảm, thấu thị, tiên tri và hậu tri).

Mặc dù nhiều nhà ngoại cảm có tỷ lệ thành công khá cao, nhưng giới nghiên cứu cũng nhanh chóng nhận ra rằng, đó là do hiệu ứng Hans thông minh, khi nhà ngoại cảm đọc nét mặt và ngôn ngữ cơ thể của người lật bài (ngựa Hans đầu thế kỷ XX tại Berlin có thể làm toán, đọc đúng tên tổng thống Mỹ… do đọc ngôn ngữ người đối diện). Đây chính là đặc trưng nổi bật của kỹ thuật đọc nguội mà giới ngoại cảm, đồng cốt hoặc bói toán thường xuyên sử dụng.

Còn theo như một khảo sát khác do TS Đỗ Kiên Cường nêu ra, cũng có một độ lệch tuy nhỏ nhưng đáng tin cậy khỏi xác suất của phân bố ngẫu nhiên, cho thấy ý chí con người có thể tác động lên các hệ vật chất. Tuy nhiên, giới nghiên cứu trung gian bác bỏ kết luận đó, vì họ không lặp lại được kết quả, cho dù dùng đúng quy trình và thiết bị khảo sát như nhóm của Jahn.

Nghiêm túc và gây ấn tượng nhất là kỹ thuật Ganzfeld trong khảo sát thần giao cách cảm (đọc ý nghĩ người khác, thậm chí từ xa) trong những năm 1980. Kỹ thuật này được nhà tâm lý Charles Honorton cải tiến và dùng nhiều để loại bỏ ảnh hưởng của môi trường lên quá trình đọc và truyền ý nghĩ đi xa. Trong kỹ thuật Ganzfeld, người gửi và người nhận ý nghĩ ngồi trong hai phòng cách ly, mắt và tai bịt kín. Người gửi được xem một bức tranh và cố gắng truyền ý nghĩ cho người nhận ở phòng bên cạnh. Người nhận cần nhận ra bức tranh đó trong số 4 bức tranh được lần lượt đưa ra.

Khoảng 30 đợt thử nghiệm đã được thực hiện, với xác suất thành công 34%, cao hơn rõ rệt so với xác suất ngẫu nhiên 25%, cho thấy thần giao cách cảm nhiều khả năng có thật. Tuy nhiên, cũng như trường hợp giáo sư Jahn, giới nghiên cứu trung gian bác bỏ kết quả đó, khi cho rằng thử nghiệm chưa được thiết kế chặt chẽ để loại trừ tất cả các ám hiệu ý thức và vô thức. Ngoài ra, thống kê cho thấy chúng ta có xu hướng chọn hình ảnh đầu và hình ảnh cuối, cũng như thường nghĩ tới nước và tình dục (bản chất sinh học), nên nếu không ngẫu nhiên hóa tốt trình tự xuất hiện 4 bức tranh, kết quả cuối cùng sẽ bị sai lạc.

Sau khi xét tới tất cả các yếu tố đó, tỷ lệ thành công của kỹ thuật rơi về con số xấp xỉ 25%, tức chỉ ngang với đoán mò. Sau 130 năm nghiên cứu nghiêm túc và toàn diện, giới nghiên cứu thế giới đi tới kết luận rằng, cho đến nay, chưa hề có bằng chứng xác đáng cho thấy các hiện tượng ngoại cảm và tâm linh có thật.

Nhà ngoại cảm tham gia xác định liệt sĩ khuyết danh.

Theo TS Đỗ Kiên Cường, có rất nhiều cách khảo nghiệm hiệu quả, từ đơn giản tới phức tạp, tùy hoàn cảnh và khả năng của người hoặc tổ chức đứng ra thực hiện là có thể biết rõ khả năng thực của hoạt động tâm linh ấy đến đâu. Với một cơ sở nghiên cứu hoặc một tổ chức có nguồn vật lực thỏa đáng, có thể tiến hành nhiều cách khảo nghiệm bài bản và công phu hơn nhiều. Có lẽ, các nhà nghiên cứu nên đặt mình ở trạng thái hoàn toàn không tin tưởng, để rồi buộc các "nhà ngoại cảm" đi đến thuyết phục được họ, thay vì bắt đầu từ trạng thái tin ít chuyển sang tin nhiều và dần tới tin hoàn toàn?

Một trong những phương pháp khảo nghiệm mà TS Đỗ Kiên Cường đưa ra, đó là có thể bí mật đưa bộ hài cốt đã xác định được danh tính bằng thử nghiệm gien vào một trong mười quan tài bên ngoài giống nhau và đề nghị một "nhà ngoại cảm" dùng cách "gọi hồn", "áp vong" hoặc "nói chuyện với liệt sĩ" để tìm ra quan tài có cốt.

Có thể làm phức tạp vấn đề bằng cách dùng mười bộ hài cốt đã có tên cho vào mười quan tài và đề nghị "nhà ngoại cảm" xác định xem ai nằm trong quan tài nào. Ngoài ra, để tránh hiệu ứng Hans thông minh, người đặt cốt vào quan tài không được có mặt khi tiến hành khảo nghiệm để loại trừ khả năng đọc ngôn ngữ cơ thể.

Vậy còn đối với các gia đình liệt sĩ không có điều kiện tiến hành một thử nghiệm công phu như vậy thì sao? Vị Tiến sĩ vật lý đưa ra hai cách khảo nghiệm đơn giản hơn nhiều mà hiệu quả không hề thua kém. Cách thứ nhất là ngụy tạo một nhân thân liệt sĩ không có thật và nhờ "nhà ngoại cảm" đi tìm mộ. Cách thứ hai là đề nghị "nhà ngoại cảm" tìm một ngôi mộ gia đình tại nghĩa trang địa phương.

Theo đó, ngụy tạo một nhân thân liệt sĩ là cách rất đơn giản và hiệu quả để hiểu rõ chân tướng giới ngoại cảm. Đã có nhiều câu chuyện liên quan đến phương pháp thử nghiệm này, và đa số phần thua thuộc về… các nhà ngoại cảm!

Còn nếu không quen hoặc không thích ngụy tạo, bạn có thể yêu cầu "nhà ngoại cảm" tìm ngôi mộ của một thành viên đã khuất trong gia đình tại nghĩa trang địa phương, nếu ngôi mộ đó và nhiều ngôi mộ khác không có bia - đối với trường hợp các "nhà ngoại cảm" có thể đọc tên trên bia mộ! Cần lưu ý không nhờ người biết vị trí ngôi mộ dẫn đường để tránh hiệu ứng Hans thông minh. Nếu các ngôi mộ trong nghĩa trang đều có tên thì yêu cầu "nhà ngoại cảm" vẽ sơ đồ ngôi mộ khi đang ngồi tại chính nhà người chết. Vẫn tuyên bố vẽ được vị trí và đặc điểm mộ tại một nghĩa trang cách xa hàng ngàn cây số, "nhà ngoại cảm" phải vẽ đúng ngôi mộ trong nghĩa trang làng.

Cũng theo TS Đỗ Kiên Cường, điều đáng nói là một số nhà nghiên cứu cũng đồng ý với cách giải thích rằng phải tin thì giới ngoại cảm mới có thể thành công, không tin thì họ thất bại. Đó là một quan điểm sai lầm trên khía cạnh nhận thức. Nếu một sự kiện mà chúng ta tin thì mới có, không tin thì không có, đó không phải là sự kiện khách quan, mà chỉ là hình ảnh chủ quan trong tâm thức của những người đã đặt niềm tin vào đó mà thôi.

Còn trong cuộc trao đổi trực tiếp với phóng viên sau loạt bài, TS. Đỗ Kiên Cường cho rằng "ngoại cảm tìm mộ" là cách nói không đúng. Ngoại cảm - ExtraSensory Perception được hiểu là khả năng nhận biết phi ngũ quan, tức giác quan thứ sáu. Ngoại cảm bao gồm 4 hiện tượng: Thần giao cách cảm; thấu thị; tiên tri và hậu tri. Theo đó, ngoại cảm là một trong ba nhóm các hiện tượng dị thường chủ yếu bao gồm ngoại cảm, viễn di sinh học và liên lạc với người chết. Như vậy, tìm mộ bằng áp vong hoặc gọi hồn, nói chuyện với người chết đều thuộc nhóm các hiện tượng dị thường chủ yếu thứ ba - liên lạc với người chết. Xưa nay người được cho là có khả năng liên lạc với "thế giới bên kia" là giới đồng cốt (the medium) hoặc giới tâm linh (the psychic) chứ không phải nhà ngoại cảm. Bởi thế, nói "ngoại cảm tìm mộ" là cách nói sai.

Về câu hỏi: vậy thì ông có tin có thế giới khác tồn tại song song với thế giới thực hay không? Đại tá Đỗ Kiên Cường trả lời "đó là câu hỏi ngàn đời!". Ông cho biết, đã có nhiều người hỏi ông câu hỏi này, và câu trả lời chính thức của ông đó là "có hoặc không tùy thuộc vào quan niệm về thế giới khác của người đặt câu hỏi. Nếu quan niệm thế giới khác là thế giới ảo trong tâm trí của chúng ta, nơi sản sinh ra tôn giáo, thiên đường và địa ngục, thần thánh và ma quỷ… thì câu trả lời là có. Nếu quan niệm thế giới khác là thế giới người âm, nơi linh hồn người chết cư ngụ, thì câu trả lời là không. Trên quan điểm khoa học, không có linh hồn bất tử". TS Đỗ Kiên Cường còn khẳng định, Phật giáo cũng cùng quan niệm như vậy.

Theo TS Đỗ Kiên Cường, hoạt động "ngoại cảm tìm mộ" phát triển thời gian vừa qua có hai nguyên nhân. Thứ nhất, đó là nhu cầu tìm kiếm hài cốt liệt sĩ quá cao - hiện cả nước có khoảng 200 ngàn bộ hài cốt liệt sĩ chưa xác định được tên và khoảng 300 ngàn liệt sĩ chưa tìm thấy hài cốt. Bởi vậy, theo quy luật thị trường thì có cầu là có cung. Thứ hai, bản chất sinh học của con người là… thích nghe và dễ tin các hiện tượng lạ như ma quỷ, linh hồn, tiên tri, bói toán… Cái này gọi là bản chất sinh học của sự mê tín. "Nhà ngoại cảm" đánh chính vào tâm lý này.

Cuối cùng, Đại tá, TS Đỗ Kiên Cường cho rằng, ngoại cảm tìm mộ như một loại thuốc phiện cho nỗi đau vốn chưa thể hóa giải của các gia đình muốn tìm mộ người thân. Nó có thể tạo ra sự giảm đau tạm thời, nhưng sẽ để lại di hại một cách lâu dài