Trong 12 con Giáp, con Dê có thể được xem là biểu tượng có ý nghĩa tinh thần phong phú. Nó không chỉ thể hiện vai trò gần gũi trong nhiều tác phẩm văn hóa nghệ thuật, mà đôi khi còn chiếm một vị trí quan trọng, độc đáo gắn liền với đời thật của không ít những nghệ sĩ nổi tiếng. Có thể đó là con dê non ngây thơ trong truyện ngắn “Con dê của ông Seguin” của Alphonse Daudet, con dê trong thơ ngụngôn La Fontaine, rồi con dê hiền lành, khổ nạn trong truyện Lục Vân Tiên…
Tuy nhiên, bên cạnh những câu chuyện ly kỳ và bi tráng về những con dê ngang qua số phận những cuộc đời sáng tạo tài hoa, có lẽ câu chuyện ấn tượng không thể không nhắc đến, đó là chuyện thi sĩ Bùi Giáng chăn dê.
Bùi Giáng (1926-1998) trong bài thơ Nỗi lòng Tô Vũ (Mưa nguồn – 1962) đã kể lại chuyện ông “chăn dê một đoạn đời 15 năm ở núi đồi Nam Ngãi Bình Phú”. Đó là một bài thơ hồn nhiên, đầy màu sắc thi vị và đằm thắm: Này em Đen chiếc vòng vàng tươi lắm/Này em Vàng chiếc trắng há mờ đâu/Này em Trắng chiếc hồng càng lóng lánh/Này đây em Hoa Cà hỡi! chiếc nâu.
Dưới bài thơ đó, Bùi Giáng ghi chú rõ: “Dê Hoa Cà có sắc lông lổ đổ tía hồng xem như hoa cà vậy. Đẹp vô cùng. Nhất là buổi chiều, sắc lông óng ả dưới nắng vàng – xa xa hình bóng dê rực rỡ nổi bật trên sườn núi xanh lơ. Dê Hoa Cà còn gọi là Dê Sao, vì lông lổ đổ sáng như sao... Cái lần đầu, thuở 20 tuổi trao cái vòng ngọc cho vị hôn thê mà không cảm động bằng lần đeo vòng cho dê vậy”.
Được gợi hứng từ câu chuyện và hình ảnh ấy, họa sĩ Đinh Cường đã vẽ bức tranh “Bùi Giáng và Dê tím hoa cà” (sơn dầu trên giấy plast 20 x 22 in). Đinh Cường cũng ghi lại mấy vần thơ kèm theo bức tranh này: “Nhớ màu sim tím một đoạn đời 15 năm chăn dê/ở núi đồi Trung Việt Nam Ngãi Bình Phú/ anh ghi trong bài Nỗi lòng Tô Vũ, tập Mưa nguồn/ vẽ anh đêm qua nằm đọc lại bao nhiêu bài thơ…”.
Tuy nhiên, về quãng thời gian 15 năm chăn dê của Bùi Giáng nhiều người còn bàn cãi cho là không chính xác. Có thể cắt nghĩa thêm vìsao Bùi Giáng lại đi chăn dê, vìngày ấy, cụ Cửu Tý - người giao việc nuôi dê cho Bùi Giáng, mục đích là để ông tránh xa vùng oanh kích hằng ngày của máy bay Pháp chứ không phải vì kinh tế.
Nhà thơ Tưởng Linh cũng kể rằng: “Năm ấy tôi đã thoát ly. Một lần về phép, tôi đến thăm và ở chơi trọn ngày với anh Sáu Giáng… Khi uống nước chè tươi, anh Giáng nói với chúng tôi rằng anh ngại dê của anh lộn với dê người khác. Chúng tôi đề nghị anh hãy tròng vào cổ mỗi con dê một cái vòng tre nhuộm màu khác nhau. Ba đứa chúng tôi tìm tre, pha phẩm màu thực hiện ngay. Do đó sau này mới có giai thoại mỗi “em dê” của thi sĩ Bùi Giáng mang một chiếc “kiểng” có màu trắng, đen, xanh, vàng, đỏ”. Và có lẽ chính sự việc này về sau Bùi Giáng đã ghi lại trong thơ: Nhìn anh đây các em Vàng Đen Trắng/Tía Hoa Cà lổ đổ thấu lòng chưa?/Từ từ đưa chiếc vòng lên thủng thẳng /Anh từ từ đưa xuống cổ đong đưa.
Nói cho cùng, Bùi Giáng chăn dê trong thời gian một năm rưỡi hay mười lăm năm có lẽ chỉ là mang tính ước lệ. Bởi điều quan trọng nhất, trong cái lần đầu của tuổi 20 ấy, con Dê tím hoa cà ở núi đồi Trung Phước cùng với thiên nhiên, cỏ cây, hoa lá đã bước vào tâm hồn ông, tạo nên những vần kỳ diệu, trác tuyệt đến lạ lùng!
;)
